Arm rijk Japan

Mijn vader zaliger was een man met veel herinneringen. De Tweede Wereldoorlog speelde er een hoofdrol in. Zijn eigen vader was "fout" geweest in die zin dat hij geloofde in de ideologie van het nieuwe Europa dat werd gepredikt door de omhooggevallen Germaanse kunstschilder met het kleine snorretje.

Ik zag laatst de film "The Great Dictator", tijdens die oorlog met veel gevoel voor humor in Amerika gemaakt, met Charlie Chaplin in de rol van Adenoid Hynkel, de dictator en van de Joodse kapper in het getto. Aan het begin van de film wordt de kijker getrakteerd op het onderschrift: "Elke overeenkomst tussen dictator Heinkel en ... berust op toeval." Waar je bij de puntjes Adolf Hitler verwacht, staat doodleuk "de Joodse kapper". Kostelijk.

Terug naar mijn vader. Met D-day werd hij met het hele gezin naar Duitsland getransporteerd, zogenaamd om de NSB-ers te beschermen voor de volkswoede die zou uitbarsten na de bevrijding. Beschermen? Mijn opa was kapper (hij verspeelde zijn zaak in Den Haag door zijn ideologische hobby) en mocht gaan knippen in het kamp. Mijn vader had kinderverlamming gehad, moest aan de lopende band granaten voor de V1 en de V2 gaan maken en hield dat door de kinderverlamming, waaraan hij op jonge leeftijd geleden had, niet vol. Met een vriend sprong hij van de trein die de manschappen terug naar het kamp zou brengen en zwierf in het laatste oorlogsjaar door "die Heimat".

Met een buik vol van oorlog en diezelfde kinderverlamming liet hij zich op 17-jarige leeftijd afkeuren voor de dienstplicht in Nederlands Indië; net zelf bevrijd zouden we die rebellen daarginds wel even een lesje leren, de oproerkraaiers afslachten en orde en gezag herstellen in de gordel van smaragd, want: "Indië verloren, al verloren." Wat uiteindelijk ook een feit was, maar de fascinatie voor de oorlog bleef bij mijn vader. En voor de missie van Japan. Hij vertelde mij dat Japan na de capitulatie in september 1945 (er waren twee atoombommen voor nodig) had aangekondigd de oorlog "economisch te gaan winnen".

Dat hebben we geweten: "made in Japan" werd het logo van alles wat je kocht in de jaren '70 en '80 en '90 en nog. Het eilandenrijk maakte een indrukwekkende groei door, werd extreem dichtbevolkt en welvarend. De atoombommen hebben de Japanners niet belet royaal in te zetten op kernenergie. Elke dag zien we de beelden van zes reactoren op een rij met meer dan één probleem na de aardbeving en de tsunami van afgelopen week. Elke dag horen we energie- en stralingsdeskundigen de situatie analyseren: ik heb nog nooit zoveel af geweten van de werking van een kernreactor.

Nog veel meer indruk maakt op mij de ontreddering van de Japanners, die voor mij een imago hebben van extreme discipline en beheersing. Ik zou er jaloers op kunnen worden. Zoveel rampen lijken echter teveel voor een volk: in de getroffen gebieden ontbreekt de infrastructuur, de energie en voedsel en warmte voor eenieder die gevlucht is voor de fall-out. Maslow, de Amerikaanse psycholoog,  was een Joods Russische immigrant; zijn piramide blijkt bestand tegen aardbeving en tsunami.

Ik heb te doen met de Japanners. Ze hebben inderdaad gewonnen, maar het lijkt een Pyrrusoverwinning: meer welvaart betekent meer mensen betekent meer welvaart betekent ... Maar de vermaledijde elementen blijken sterker.