donderdag 24 maart 2011

Tsjernobyl (uit de oude doos 1)

(Lang voordat er blogs bestonden schreef ik al. Wat bloggen leuk maakt, is dat er nu gegraaid kan worden in oude schriftjes en bestanden. Dit gedicht dateert van mei 1986 (zo'n 25 jaar geleden) en refereert aan de nucleaire ramp bij Tsjernobyl. Het is weer bijster actueel.)

Wit Rusland

De jongst verziekte plek op aard
is een betonnen bak met zand:
het onheil lijkt er weggewaaid

naar jonger verziekt land op aard,
snel nu het melkvee van het land
en wachten of de wind nog draait.

Zojuist nog vlug het gras vergaard
onzichtbaar, aan de buitenkant,
heeft het zich in mij uitgezaaid.

Maritiem Utrecht

Ooit haalde ik mijn vaarbewijs. Dat is een papiertje waarmee je met wat grotere vaartuigen mag vertoeven op de Nederlandse wateren. Met een zeilboot bijvoorbeeld. Je leert waar je bent en waar je op moet letten. Je leert gevaren inschatten en wie er voorrang heeft op het water. En je voorkomt er toestanden mee. Zo voer ik een keer aan de wind kruisend over een Nederlands kanaal, terwijl een Duits motorjacht mij nauwkeurig volgde in mijn kruisende beweging in plaats van stuurboord langs de wal te varen, zoals het een motorschip van bescheiden afmetingen betaamt. Hij durfde me blijkbaar ook niet passeren. Uiteindelijk lagen we allebei voor de sluis en vroeg ik hem, nieuwsgierig geworden en in mijn beste Duits, waarom hij me zo nauwgezet gevolgd had. Wat bleek? De Duitse schipper dacht dat ik de vaargeul volgde, zigzaggend door het kanaal.

Aan de theorieboeken van dat vaarbewijs moest ik gisterenavond denken toen ik uit het raam van mijn Utrechtse dakkapel keek, midden in de stad. Ter gelegenheid van het 375-jarig bestaan van de Universiteit verbinden zeven laserstralen het W.C. van Unnikgebouw in de Uithof met de Domtoren in het hartje van de stad.



Van de stralen zie ik weinig vanuit mijn dakkapel. De Domtoren zelf heeft echter een maritieme uitstraling gekregen met een toplicht en heklichten en nu pijnig ik mijn hersens suf naar de betekenis van die lampjes in de nacht. De door mij waargenomen twee rode lichten kunnen in elk geval duiden op een vaartuig dat aan de grond gelopen is. Juist. Maar ik zie ook een blauw licht. Gevaarlijke stoffen? Ik ben benieuwd wat er allemaal verzwegen wordt rond de opgravingen aan het Domplein.


Over een paar dagen is alles weer normaal. Dan staat er gewoon weer een kerktoren midden in Utrecht in plaats van een lichtopstand.

donderdag 17 maart 2011

Arm rijk Japan

Mijn vader zaliger was een man met veel herinneringen. De Tweede Wereldoorlog speelde er een hoofdrol in. Zijn eigen vader was "fout" geweest in die zin dat hij geloofde in de ideologie van het nieuwe Europa dat werd gepredikt door de omhooggevallen Germaanse kunstschilder met het kleine snorretje.

Ik zag laatst de film "The Great Dictator", tijdens die oorlog met veel gevoel voor humor in Amerika gemaakt, met Charlie Chaplin in de rol van Adenoid Hynkel, de dictator en van de Joodse kapper in het getto. Aan het begin van de film wordt de kijker getrakteerd op het onderschrift: "Elke overeenkomst tussen dictator Heinkel en ... berust op toeval." Waar je bij de puntjes Adolf Hitler verwacht, staat doodleuk "de Joodse kapper". Kostelijk.



Terug naar mijn vader. Met D-day werd hij met het hele gezin naar Duitsland getransporteerd, zogenaamd om de NSB-ers te beschermen voor de volkswoede die zou uitbarsten na de bevrijding. Beschermen? Mijn opa was kapper (hij verspeelde zijn zaak in Den Haag door zijn ideologische hobby) en mocht gaan knippen in het kamp. Mijn vader had kinderverlamming gehad, moest aan de lopende band granaten voor de V1 en de V2 gaan maken en hield dat door de kinderverlamming, waaraan hij op jonge leeftijd geleden had, niet vol. Met een vriend sprong hij van de trein die de manschappen terug naar het kamp zou brengen en zwierf in het laatste oorlogsjaar door "die Heimat".

Met een buik vol van oorlog en diezelfde kinderverlamming liet hij zich op 17-jarige leeftijd afkeuren voor de dienstplicht in Nederlands Indië; net zelf bevrijd zouden we die rebellen daarginds wel even een lesje leren, de oproerkraaiers afslachten en orde en gezag herstellen in de gordel van smaragd, want: "Indië verloren, al verloren." Wat uiteindelijk ook een feit was, maar de fascinatie voor de oorlog bleef bij mijn vader. En voor de missie van Japan. Hij vertelde mij dat Japan na de capitulatie in september 1945 (er waren twee atoombommen voor nodig) had aangekondigd de oorlog "economisch te gaan winnen".
Dat hebben we geweten: "made in Japan" werd het logo van alles wat je kocht in de jaren '70 en '80 en '90 en nog. Het eilandenrijk maakte een indrukwekkende groei door, werd extreem dichtbevolkt en welvarend. De atoombommen hebben de Japanners niet belet royaal in te zetten op kernenergie. Elke dag zien we de beelden van zes reactoren op een rij met meer dan één probleem na de aardbeving en de tsunami van afgelopen week. Elke dag horen we energie- en stralingsdeskundigen de situatie analyseren: ik heb nog nooit zoveel af geweten van de werking van een kernreactor.

Nog veel meer indruk maakt op mij de ontreddering van de Japanners, die voor mij een imago hebben van extreme discipline en beheersing. Ik zou er jaloers op kunnen worden. Zoveel rampen lijken echter teveel voor een volk: in de getroffen gebieden ontbreekt de infrastructuur, de energie en voedsel en warmte voor eenieder die gevlucht is voor de fall-out. Maslow, de Amerikaanse psycholoog,  was een Joods Russische immigrant; zijn piramide blijkt bestand tegen aardbeving en tsunami.

Ik heb te doen met de Japanners. Ze hebben inderdaad gewonnen, maar het lijkt een Pyrrusoverwinning: meer welvaart betekent meer mensen betekent meer welvaart betekent ... Maar de vermaledijde elementen blijken sterker.